Δικτατορία 21ης Απριλίου 1967 – Εξορία


Την πρώτη μέρα της Χούντας των συνταγματαρχών, συλλαμβάνεται. Για το χρονικό της σύλληψης γράφει ο Δημ. Βλησίδης1: «Εκείνο το υγρό Απριλιάτικο πρωινό του 1967 […] η τρομερή είδηση περνούσε από στόμα σε στόμα και πάγωνε τις καρδιές. “Οι στρατιωτικοί έκαναν πραξικόπημα”. Ποια συμφορά μας βρήκε πάλι… Όλοι είχαν αιφνιδιαστεί. […] Η Ασφάλεια βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. […] Κατά τις 2 μετά το μεσημέρι η πόλη ερημώθηκε τελείως. […] Ώρα 3 μετά το μεσημέρι άρχισαν τις συλλήψεις. […] Μοναδικός στόχος εκείνη την ημέρα ήτανε η ΕΔΑ και τα στελέχη της. Στις 2 (πρώτες) ώρες … έπιασαν στην πόλη 22 ανθρώπους όλοι στελέχη της ΕΔΑ. […] Στις 8 η ώρα οι χωροφύλακες έρχονται προς τη σιδερόπορτα του κρατητηρίου φορτωμένοι χειροπέδες. […] οδηγούμαστε σε επιταγμένο λεωφορείο της αστικής συγκοινωνίας […] Μας πηγαίνουν στο κτήριο των Παιδικών Εξοχών στην περιοχή των Αγ. Αποστόλων. […] Καθένας προσπαθεί να βάλει σε τάξη τους λογισμούς του […] Κάθε τόσο στρατιωτικά καμιόνια σταματούν στην είσοδο. Κουβαλούν όσους έπιασαν στα χωριά. […] 2: (σελ. 72) α) «[…] Με φωνάζει ο Γιάννης Κοντουδάκης που του ΄χα, μα μου ΄χε κι αυτός ιδιαίτερη συμπάθεια – ήταν από τους πλέον εκλεκτούς, σεμνούς, αγνούς και ηθικούς αγωνιστές του στρατοπέδου […]». β) (Σελ. 90) «[…] Δεν θα πέρασαν δυό μήνες κι οργανώσαμε τη μόρφωση των αγωνιστών. Άρχισαν και λειτουργούσαν σχολεία, δημοτικού, γυμνασίου, λογιστικών και ξενόγλωσσα. […] Εκατό και πλέον ήταν οι κρατούμενοι καθηγητές και δάσκαλοι! […] δίδαξαν με ζήλο τους δεσμώτες: ο Γιάννης Κατσάνος, ο Γιάννης Κοντουδάκης … κι άλλοι κι άλλοι δάσκαλοι του λαού […]». Στο αρχείο του Κοντουδάκη υπάρχουν κάμποσες σημειώσεις από διάφορες περιόδους της ελληνικής ιστορίας και από το αρχαίο θέατρο εξαιρετικής ποιότητας, που ήταν τα μαθήματά του στους συντρόφους του. Και συνεχίζει ο Νίκος Περακάκης: γ) (Σελ. 110) «[…] Στις 9 το βράδυ σ’ ένα θάλαμο πραγματοποιήθηκε στρατοπεδική εκδήλωση. Οι Κρητικοί με αρχηγό τον καθηγητή και τέως βουλευτή Γιάννη Κοντουδάκη τραγούδησαν και χόρεψαν σκοπούς και χορούς της Κρήτης. Ο «Αετός» της Κρήτης και το «Πότε θα κάμει ξαστεριά» αντήχησαν και κάλυψαν όλο το στρατόπεδο. «Τα Ροζοναρίσματα», τα νάκλια, του Μιλτιάδη Βαρδάκη που τα διάβασε ο Γιάννης Κοντουδάκης, σκόρπισαν τα γέλια και τον ενθουσιασμό σ’ όλο το θάλαμο […]». Ο Κοντουδάκης δυσκολεύεται να πείσει τον καπετάν Μανώλη να παίξει στο έργο «Ο Καραγκιόζης Μάγος» τον ρόλο του Κρητικού διότι θεωρούσε ότι θα ξεγιβεντιστεί. Τελικά αποδέχθηκε «[…] ώσπου την 21 Οκτώβρη το βράδυ δώσαμε την πρώτη παράσταση. Ήταν πολύ πετυχεμένη, γέλασαν κάπως τα πικραμένα χείλη των αγωνιστών. Όλοι οι καραγκιοζοπαίχτες, οι κομπάρσοι κι οι οργανοπαίχτες ήταν νεολαίοι. Μοναδική εξαίρεση αποτελούσε ο γέρο καπετάν Μανώλης, ο κουζουλός. Κι ο Κοντουδάκης δεν έμεινε πίσω στάθηκε στη μέση της αίθουσας με ύφος και προφορά γέρο Κρητικού διάβασε τα ροζοναρίσματα του Μιλτιάδη Βαρδάκη. Τα ΄χασαν οι κρατούμενοι από το πνεύμα το κρητικό μα κι από τον τρόπο της κρητικιάς έκφρασης του Κοντουδάκη. […]».
Το ανθρωπομάζεμα από τα χωριά ως τα ξημερώματα είναι: Κοντουδάκης Γιάννης, Διαλυνάκης Μανώλης από το Πολεμάρχι, Κοντουδάκης Σταύρος από το Βαρύπετρο […] Έτσι ο αριθμός των Χανιωτών που πιάστηκαν σ’ αυτήν την πρώτη φάση των διώξεων γίνεται 45. […] 3 του Μάη. […] Είναι η 13η μέρα ζωής σε τούτο το στρατόπεδο. […] Νύχτωσε. […] Ξαφνικά ώρα 3 το πρωί … ο στρατοπεδάρχης ανακοινώνει: “κύριοι σε ένα τέταρτο μετάγεσθε …”[…] Στην προβλήτα είναι πλευρισμένο ένα μεγάλο αρματαγωγό (Λήμνος) […]». Πέντε κολασμένες μέρες κράτησε το ταξίδι στο αμπάρι του κύτους ώσπου να φτάσουν στο θανατονήσι. Συνεχίζει ο Βλησίδης: «[…] Άρχισε το ανέβασμα στο κατάστρωμα. […] Μπροστά στους κολασμένους προβάλουν οι γυμνές κορφές και τα κακοτράχαλα ακρογιάλια του ξερόνησου της Γιούρας […] Είναι 11 το πρωί της 7ης Μάη […] Στη Γιούρα έχουν συγκεντρώσει 7000 ανθρώπους ως εκείνη την ώρα […]». Στον 3ο όρμο οι 786 Κρήτες και Πελοποννήσιοι όμηροι κρατούμενοι, στήνουν τις σκηνές τους. Εκεί τον βρίσκει το πρώτο γράμμα της οικογένειάς του, που είχε σταλεί στις 6 Μαΐου 1967. Η ζωή σε τούτο τον ξερόβραχο αβάσταχτη. Οι εξόριστοι είχαν περάσει από τον πολιτισμό στην βαρβαρότητα. Παλεύουν με τους δαίμονες. Δεν το βάζουν κάτω. Πολλοί τα έχουν ξαναζήσει παλιότερα. Και η πιο μικρή δράση είναι βάλσαμο. Ο Κοντουδάκης πάλι είναι μεταξύ των πρωταγωνιστών. Ο σύντροφος και συνεξόριστός του, Ρεθεμνιώτης, Νίκος Περακάκης περιγράφει στο βιβλίο του μερικές χαραχτηριστικές στιγμές δημιουργίας τους στο καταραμένο νησί

Το 1968, ο Κοντουδάκης κι άλλοι εκτοπισμένοι δεσμώτες μετακινούνται στη Λέρο πρώτα στο στρατόπεδο στο Λακκί κι αργότερα στο άλλο στρατόπεδο στο Παρθένι, όπου και θα παραμείνει μέχρι το Δεκέμβριο του 1970.

Την περίοδο της εφτάχρονης τυραννίας η λαϊκή μούσα δημιουργούσε. Λαϊκοί ποιητάρηδες και ριμαδόροι συνέχισαν να γράφουν μαντινάδες, τραγούδια, ριζίτικα κ.ά. Ο ομότιμος (σήμερα) Χανιώτης καθηγητής της Nέας Eλληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας στο Tμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Iωαννίνων, Ερατοσθένης Καψωμένος3 κατέγραψε μεγάλο μέρος απ’ αυτόν τον πνευματικό λαϊκό πλούτο και μεταξύ αυτών, ένα «[…] Πρωτότυπο ριζίτικο που τραγουδιόταν σε κλειστό κύκλο την περίοδο της δικτατορίας. Προσκλητήριο σε ένοπλο αγώνα


«Εχθές ν-αργά επέρνουνα τση Παναγιάς τη στράτα,

γρικώ μια μάνα κι έλεγε με πόνο στο παιδί τζη:

- Δεν είσαι ράτσα Κρητικός, γόνος Καντανολέω,

να πάρεις το ντουφέκι σου κι εις το βουνό να πάεις,

απού ν’ ο Μπλάζης αρχηγός κι ο καπετάν Τζομπάνης,

Βαρδάκης, Χιώτης, Μυλωνάς, Κοντούδης και Βλησίδης

κι ο Ηλιάκης κι ο Χναράς και ο Μπαντελογιώργης!

να πολεμούν το φασισμό και τη διχτατορία,

μέχρι να φέρει ο λαός μόνο λαοκρατία

και να πετάξει το ζυγό.

Αγιά Κυδωνίας (ανέκδοτο)

Σύνθεση – υπαγόρευση: Θεόδωρος Μυλωνάκης (ετών 51)».







1 Δημήτρης Βλησίδης, Χανιά 21 του Απρίλη 1967 – Χρονικό, Ελλωτία, ετήσια έκδοση Δήμου Χανίων, τόμ. 6, Χανιά 1997


2 Νίκος Μαν. Περακάκης, Ο καπετάν Μανώλης από τα χωριά του στη Γυάρο και στη Λέρο (Το βιβλίο της εξορίας 1967-71), Αθήνα 1974


3 Ερατοσθένης Καψωμένος, Το σύγχρονο κρητικό ιστορικό τραγούδι. Η δομή και η ιδεολογία του, σελ. 200-201, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1979.